SKT nasıl okunur? Etiketlerdeki tarihlerin dilini çözmek
SKT, günlük dilde “Son Kullanma Tarihi”nin kısaltmasıdır; özellikle gıda, ilaç ve kozmetik ürünlerde karşımıza çıkar. Ancak gıda mevzuatında resmi terimler “Son Tüketim Tarihi (STT)” ve “Tavsiye Edilen Tüketim Tarihi (TETT)”dir. STT, güvenlik çizgisidir; bu tarih geçtikten sonra ürün tüketilmemelidir. TETT ise kalite eşiğini anlatır; tarih geçtiğinde ürün genellikle sağlık açısından risk oluşturmaz fakat tadı-dokusu gibi özellikleri zayıflayabilir. Bu ayrım, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın kılavuzları ile AB mevzuatında açıkça yer alır. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
STT, TETT ve SKT arasındaki fark
Gıdada STT (çoğu tüketicinin “SKT” dediği tarih) mikrobiyal açıdan kolay bozulan ürünler için zorunludur ve güvenlik odaklıdır. Et, süt ürünleri, taze hazır yemekler gibi kategoriler bu kapsamdadır. TETT ise makarna, konserve, çikolata gibi nispeten dayanıklı ürünlerde kalite merkezli bir işarettir. Türkiye’de yayımlanan rehber ve duyurular, tüketicinin israfı azaltması için bu farkı doğru okumasını özellikle vurgular. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Nasıl okursunuz? Ambalaj üzerinde “Son Tüketim Tarihi” ya da “Tavsiye Edilen Tüketim Tarihi” ifadesini ve hemen yanında gün/ay/yıl formatında tarihi arayın. TETT bilgisini takiben saklama koşulları (“+4 °C’de saklayınız”, “kuru ve serin yerde”) yer alabilir; bu koşullara uyulmadığında tarihin anlamı fiilen değişir. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Tarihsel arka plan: Etikette tarihin hikâyesi
Avrupa’da tüketiciye gıda bilgisi verilmesini düzenleyen çerçeve, 1970’lerden bu yana sürekli güncellendi; bugün temel referans, gıdalarda ya “use by” (STT) ya da “best before” (TETT) tarihinin bulunmasını zorunlu kılan Regülasyon (AB) No 1169/2011’dir. Bu metin, eski direktiflerin (2000/13/EC ve öncesi) yerini alarak modern etiketlemeyi standardize etti. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Güncel akademik ve politika tartışmaları
Son yıllarda literatür ve politika dünyası, “tarih etiketleri”nin gıda israfı üzerindeki etkisini tartışıyor. Avrupa Komisyonu çalışmaları, AB’de oluşan gıda israfının yaklaşık %10’unun tarih işaretlemesiyle bağlantılı olabileceğini bildiriyor. Bu bulgu, “best before” ve “use by” ayrımını daha anlaşılır kılma yönünde mevzuat revizyonlarını gündemde tutuyor. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Akademik araştırmalar, tüketicilerin büyük bölümünün etiketteki tarihlerden güvenlik ve kalite mesajlarını ayıramadığını; bu nedenle yiyecekleri gereğinden erken çöpe attığını gösteriyor. Sistematik incelemeler ve anketler, “tarih geçti = tehlike” şeklindeki genellemelerin yaygın olduğuna işaret eder. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Politika tarafında ise rehberlerin sadeleşmesi, “satış tarihi” gibi perakendeciye yönelik ibarelerin tüketiciye karışık görünmemesi ve saklama/dondurma talimatlarının tarihle birlikte net verilmesi öneriliyor. Birleşik Krallık merkezli WRAP, sektör için kontrol listeleri ve etiket örnekleri yayımlayarak israfı azaltmayı hedefliyor. Benzer mesajlar tüketici anketleriyle ABD’de de güçleniyor. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Pratik okuma rehberi: Ambalajdaki ipuçları
1) “STT/Use by” = güvenlik çizgisi
Bu tarihten sonra tüketmeyin. Soğuk zincir bozulduysa, tarih henüz geçmemiş olsa bile ürün riskli olabilir. Türkiye’deki rehberler bu tarih ile birlikte saklama koşullarının zorunlu rolünü özellikle belirtir. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
2) “TETT/Best before” = kalite eşiği
Tarih geçer geçmez bozulma olmaz; görünüm, koku ve tadı kontrol ederek israfı azaltabilirsiniz. Yine de ambalaj hasarlıysa ya da uygunsuz koşullarda saklandıysa, tarihi değil ürünü esas alın. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
3) Saat ve seri/lot kodu
Bazı ürünlerde günle birlikte saat ve lot kodu da bulunur; geri çağırma ve izlenebilirlik için kullanılır. Bu bilgiler, resmi kılavuzların “izlenebilirlik ve tüketiciyi bilgilendirme” ilkeleriyle ilişkilidir. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
4) Kozmetiklerde “açıldıktan sonra kullanım süresi (PAO)”
Kozmetiklerde açık kavanoz simgesi ve “6M/12M” gibi ibareler, ürünün açıldıktan sonra kaç ay içinde kullanılmasını önerdiğini gösterir. Bu, sabit bir son kullanma tarihinden farklıdır; sayaç kapağı ilk açtığınız anda başlar. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
Türkiye bağlamı: Etiketi doğru okumak neden kritik?
Tarım ve Orman Bakanlığı, “Gıda Etiketlerinde Raf Ömrü Bilgisinin Belirlenmesi ve Belirtilmesi Hakkında Kılavuz” ile STT/TETT ayrımının yanlış anlaşılmasının israfı artırdığına dikkat çeker; 2025’te güncellenen etiketleme kılavuzu da uygulama birliğini güçlendirmeyi amaçlar. Bu çerçeve, tüketicinin güvenliğini ve gıda işletmecisinin sorumluluklarını birlikte ele alır. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
Bir bakışta: SKT nasıl okunur?
- Etiketteki terimi bulun: “Son Tüketim Tarihi” ise güvenlik, “Tavsiye Edilen Tüketim Tarihi” ise kalite işaretidir. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
- Biçime dikkat edin: Tarih genellikle GG/AA/YYYY formatındadır; yanında saklama koşulları varsa onları esas alın. :contentReference[oaicite:13]{index=13}
- Kalite mi güvenlik mi? TETT geçtiyse duyularınızı kullanın; STT geçtiyse tüketmeyin. :contentReference[oaicite:14]{index=14}
- Kozmetik/ilaçta ekstra işaretler: 12M gibi PAO süreleri açıldıktan sonra işler. :contentReference[oaicite:15]{index=15}
Kaynaklar
- Tarım ve Orman Bakanlığı, Gıda Etiketlerinde Raf Ömrü Bilgisinin Belirlenmesi ve Belirtilmesi Hakkında Kılavuz. :contentReference[oaicite:16]{index=16}
- Food Information to Consumers, Regülasyon (AB) No 1169/2011. :contentReference[oaicite:17]{index=17}
- Food Safety Authority of Ireland, “Best before & Use by”. :contentReference[oaicite:18]{index=18}
- European Parliament, Tarih işaretlemesinin israfla ilişkisi (%10’a kadar). :contentReference[oaicite:19]{index=19}
- Bilimsel inceleme: Tarih etiketleri ve karışıklığın israfa etkisi. :contentReference[oaicite:20]{index=20}
- WRAP, tarih etiketleme ve rehberlik. :contentReference[oaicite:21]{index=21}
- Kozmetiklerde PAO (açık kavanoz) işareti. :contentReference[oaicite:22]{index=22}
::contentReference[oaicite:23]{index=23}